Deniz temizliği, küresel ekosistem ve biyolojik çeşitliliği korumanın hayati bir parçasıdır. Dünya genelinde atık kirliliğini azaltmak amacıyla başlatılan uluslararası girişimler, Türkiye gibi denizle iç içe olan ülkeler için de önemli bir örnek teşkil ediyor. Bu yazıda, deniz temizliğini hedefleyen uluslararası girişimler ve Türkiye’deki deniz temizliği çalışmaları hakkında bilgi edineceksiniz.

Uluslararası Deniz Temizliği Girişimleri

1. Ocean Cleanup Project

• Proje Hedefi: Ocean Cleanup Project, Hollandalı mühendis Boyan Slat tarafından kurulan ve okyanuslardaki plastik kirliliğini azaltmayı amaçlayan bir projedir. Bu proje, Büyük Pasifik Çöp Alanı’nı temizlemek ve okyanuslardaki plastiklerin yüzde 90’ını 2040 yılına kadar temizlemeyi hedeflemektedir.
• Teknoloji Kullanımı: Ocean Cleanup, su yüzeyinde yüzen ve su akıntılarıyla hareket eden devasa yüzer sistemlerle okyanusları temizlemeye çalışır. Bu sistemler, plastik atıkları toplarken deniz canlılarına zarar vermeden çalışmak üzere tasarlanmıştır.

2. International Coastal Cleanup (Uluslararası Kıyı Temizliği)

• Etkinlik Amacı: Ocean Conservancy tarafından düzenlenen International Coastal Cleanup, her yıl gönüllülerin kıyılardan atık topladığı büyük bir çevre hareketidir. 1986 yılından bu yana gerçekleştirilen bu etkinlik, dünya genelinde yüzbinlerce gönüllünün katılımıyla gerçekleşmektedir.
• Veri Toplama ve Farkındalık Yaratma: Toplanan atıklar kaydedilerek çevre kirliliği hakkında veri toplanır ve halk arasında farkındalık yaratılır. Ayrıca, plastik kirliliğine dikkat çekmek amacıyla düzenli olarak raporlar yayımlanır.

3. Sea Shepherd

• Kuruluş Amacı: Sea Shepherd, deniz yaşamını koruma amaçlı kurulan, uluslararası bir çevre koruma organizasyonudur. Denizlerin korunması ve yasadışı balıkçılıkla mücadele için çalışan Sea Shepherd, deniz temizliği çalışmalarında aktif bir rol oynamaktadır.
• Yasadışı Balıkçılıkla Mücadele ve Temizlik Çalışmaları: Sea Shepherd, yasa dışı balıkçılık yöntemlerine müdahale ederken aynı zamanda kıyı ve deniz temizliği çalışmalarıyla deniz ekosistemini korur.

4. UN Environment Clean Seas (Birleşmiş Milletler Temiz Denizler İnisiyatifi)

• Kampanya Hedefi: Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından başlatılan Clean Seas, ülkeleri, şirketleri ve bireyleri denizlerdeki plastik kirliliğini azaltmak için harekete geçmeye çağırır. Kampanya, tek kullanımlık plastiklerin kullanımını azaltmayı ve geri dönüşüm oranlarını artırmayı amaçlar.
• Global Etkiler: Bugün 60’tan fazla ülke Clean Seas kampanyasına katılarak deniz kirliliğini azaltma taahhüdünde bulunmuş ve ulusal deniz temizliği politikalarını geliştirmiştir.

Türkiye’de Deniz Temizliği Çalışmaları

1. Deniz Temiz Derneği/TURMEPA

• Amacı ve Faaliyetleri: Türkiye Deniz Temiz Derneği (TURMEPA), deniz ve kıyıların korunması için faaliyet gösteren bir sivil toplum kuruluşudur. 1994 yılında kurulan TURMEPA, deniz kirliliğini azaltmak, çevre bilinci oluşturmak ve deniz ekosistemini korumak amacıyla çalışır.
• Eğitim ve Farkındalık Çalışmaları: TURMEPA, deniz temizliği etkinliklerinin yanı sıra eğitim programları düzenler, okullarda deniz kirliliği ve geri dönüşüm hakkında farkındalık yaratır. Ayrıca, deniz kirliliğine dikkat çekmek için çeşitli projeler ve kampanyalar yürütmektedir.

2. Marmara Denizi Eylem Planı

• Eylem Planı Hedefi: 2021 yılında Marmara Denizi’nde görülen müsilaj (deniz salyası) sorununun ardından, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Marmara Denizi Eylem Planı’nı başlattı. Bu plan, deniz kirliliğini azaltmak, biyolojik çeşitliliği korumak ve müsilaj sorununa çözüm getirmek için kapsamlı bir dizi önlem içerir.
• Temizlik Çalışmaları ve Altyapı İyileştirmeleri: Marmara Denizi Eylem Planı kapsamında atık su arıtma tesislerinin iyileştirilmesi, kıyı ve deniz temizliği çalışmaları ve denetimlerin artırılması gibi önlemler alınmaktadır.

3. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın Deniz Temizliği Kampanyaları

• Temiz Denizler Projesi: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından başlatılan “Temiz Denizler Projesi” ile Türkiye genelinde kıyı ve denizlerde temizlik etkinlikleri düzenlenmektedir. Bu proje ile Türkiye’nin tüm kıyı şehirlerinde deniz kirliliğini azaltmak amaçlanmaktadır.
• Geri Dönüşüm ve Eğitim Çalışmaları: Proje kapsamında geri dönüşüm ve çevre bilinci eğitimleri verilirken, plastik atıkların azaltılması ve geri dönüştürülmesi hedeflenmektedir.

4. Let’s Do It Türkiye (Haydi Yapalım Türkiye)

• Gönüllü Temizlik Etkinlikleri: Dünya genelinde Let’s Do It World çöp toplama hareketinin bir parçası olan Let’s Do It Türkiye, kıyı temizliği etkinlikleri düzenleyerek geniş gönüllü katılımı sağlıyor. Gönüllüler kıyılardan plastik, cam, metal gibi atıkları toplayarak deniz ekosistemini koruma çabalarına katkıda bulunur.
• Küresel Farkındalık ve Etki: Etkinlikler sırasında toplanan veriler dünya çapında raporlanır ve Türkiye’deki kıyı temizliği sorunlarına dikkat çekilerek ulusal ve uluslararası farkındalık yaratılır.

5. Sıfır Atık Mavi Projesi

• Cumhurbaşkanlığı İnisiyatifi: Sıfır Atık Mavi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan öncülüğünde başlatılan ve Türkiye kıyılarında sürdürülebilir temizlik ve atık yönetimi sağlayan bir projedir. Proje kapsamında, denizlere ulaşan plastik atıkları azaltmak için toplumsal farkındalık çalışmaları ve eğitimler düzenlenmektedir.
• Ulusal ve Yerel Düzeyde İş Birlikleri: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın yanı sıra birçok yerel yönetim, belediyeler ve STK’lar projeye destek vermektedir. Kıyı temizliği, geri dönüşüm bilinci ve deniz ekosistemini koruma odaklı çalışmalar yürütülmektedir.

Türkiye’deki Deniz Temizliği Çalışmalarının Önemi ve Gelecekteki Adımlar

Türkiye, Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarıyla çevrili bir ülke olarak deniz temizliği konusuna büyük önem vermektedir. Türkiye’de yürütülen projeler, uluslararası girişimlerden ilham alarak kıyı ekosistemini koruma, denizlerdeki plastik ve kimyasal atıkları azaltma hedeflerini taşıyor. Türkiye’nin bu çabalarını desteklemek için gelecekte:

• Geri Dönüşüm Çalışmalarının Geliştirilmesi: Deniz ve kıyılardan toplanan plastiklerin geri dönüşümünü artıracak altyapı yatırımları yapılmalı, ulusal geri dönüşüm oranları artırılmalıdır.
• Eğitim Programlarının Yaygınlaştırılması: Okullarda, üniversitelerde ve toplumsal alanlarda deniz kirliliği, sıfır atık ve geri dönüşüm konularında eğitim programları yaygınlaştırılmalıdır.
• Deniz Kirliliği İzleme Sistemlerinin Geliştirilmesi: Denizlerdeki kirliliği sürekli izleyen ve analiz eden sistemler geliştirilmeli, sorunlar önceden tespit edilerek hızlı çözüm yöntemleri uygulanmalıdır.

Uluslararası girişimler ve Türkiye’deki çalışmalar, denizlerin korunması için önemli adımlar atmaktadır. Türkiye, kıyı ve deniz temizliği konusunda uluslararası girişimlerden destek alarak yerel halkın bilinçlenmesini sağlamaya ve deniz ekosistemini korumaya yönelik çalışmalarını sürdürmektedir. Gelecek nesiller için daha temiz ve sürdürülebilir denizler yaratmak, bireylerden ulusal yönetimlere kadar herkesin katılımını gerektiren bir hedeftir.